fot. 1: Delikatesy w Reggio Emilia

Na początku lipca br. miałam okazję, w połączeniu z przyjemnością, wzięcia udziału w jednej z wizyt studyjnych w ramach realizowanego ogólnopolskiego projektu pn. „Polityki publiczne europejskiej jakości”, współfinansowanym ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego z Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój. Udałam się z Gdańska, poprzez Monachium i Bolonię, do Reggio Emilia w regionie Emilia Romania, który jest stolicą kulinarną Włoch (szynka parmeńska, makarony, parmezan itp.).

Przez okres niecałego tygodnia spotykaliśmy się w kilkuosobowej grupie na terenie będącym w dyspozycji Konsorcjum Oscar Romero, głównie w usytuowanej niemal w centrum miasta Starej Prochowni – La Polveriera, aktualnej siedzibie Konsorcjum.

fot. 2: Widok na La Polveriera (przestrzeń open space)

fot. 3: Widok na La Polveriera (od strony biur administracji Konsorcjum)

Konsorcjum Oscar Romero (C.O.R.) zostało utworzone w 1990 roku. Obecnie liczy 14 spółdzielni socjalnych (część typu A – świadcząca usługi społeczne: usługi dla osób starszych, niepełnosprawnych, uchodźców i in., część typu B – zatrudniająca osoby zagrożone wykluczeniem społecznym: zbiórka/segregacja odpadów, oczyszczanie miasta, hale
okołomontażowe w dzielnicy Mancascale i in., kilka z nich – typu A i B), składa się z 5 członków. Konsorcjum reprezentuje interesy małych spółdzielni (co w dobie „kryzysu” jest nie do przecenienia), bierze udział w przetargach, przyjmuje zlecenia, świadczy usługi w zarządzaniu zasobami ludzkimi (co może mieć znaczenie w przypadku wymogu prawnego, jakie mają włoskie firmy – na każde 15 pracowników należy zatrudnić 1 osobę z
niepełnosprawnością: firma może to wziąć na własne barki, zapłacić karę lub zlecić to np. konsorcjum spółdzielni socjalnych, w zamian pokrywając tylko koszty jej wynagrodzenia). Na koniec 2016 w podmiotach skupionych w Konsorcjum zatrudnionych było ponad 1000 osób;największa ze spółdzielni socjalnych – Cooperativa Sociale L’Ovile: 286 osób, w tym 130 osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Obrót Konsorcjum za 2015 wynosił 42 mln euro.

Decyzja o połączeniu się pojedynczych podmiotów/spółdzielni socjalnych w strukturę konsorcjum, pod wspólną marką, miała na celu przede wszystkim uproszczenie relacji z samorządem, który mógł współpracować tylko z jednym podmiotem, a także miała ułatwić współpracę z firmami prywatnymi. Wiodącym projektem Konsorcjum w ostatnim czasie jest „La Polveriera” – zrewitalizowana baza wojskowa, w ramach partnerstwa publiczno prywatnego od 2013 (do dyspozycji Konsorcjum są 2 budynki, w których prowadzone są działalności poszczególnych spółdzielni: działania dla osób z niepełnosprawnością w formie ala warsztatów terapii zajęciowej, opieka nad osobami z niepełnosprawnością w formie opieki całodobowej lub tzw. wytchnieniowej, restauracja, warsztat krawiecki dla emigrantek głównie z Nigerii itd.). Budynki te cechuje surowa, funkcjonalna estetyka, otwarta przestrzeń, która w sposób fantastyczny umożliwia przenikanie się osób z dysfunkcjami i osób zdrowych (!).

Członkowie Konsorcjum spotykają się co tydzień i uzgadniają działania. C.O.R. przyjmuje zlecenia, startuje w przetargach, w zamian – zatrzymuje 1,5% z danego zlecenia. Jedno z najbardziej dochodowych usług w ramach Coop. L’Ovile dotyczy usługi o nazwie „ambientate” – dbanie o czystość w powiecie Reggio Emilia, i jest to zlecenie w ramach podwykonawstwa prywatnej spółki IREN, z którą z kolei umowę zawarł samorząd.

fot. 4: Przestrzeń zaadoptowana na warsztaty dla osób z niepełnosprawnością – działania typu
warsztatu terapii zajęciowej (drobne prace produkcyjno-metalowe, zajęcia teatralnofotograficzne,
rysunkowe itp.

fot. 5: Przestrzeń dla działań typu środowiskowego domu samopomocy (Coop. Coress)

fot. 6 i 7: Przestrzenie dla opieki całodobowej, w tym „wytchnieniowej”, nad osobami z
niepełnosprawnością (Coop. Coress)

fot. 6 i 7: Przestrzenie dla opieki całodobowej, w tym „wytchnieniowej”, nad osobami z
niepełnosprawnością (Coop. Coress)

Syntetycznie o spółdzielczości socjalnej we Włoszech
(na podstawie publikacji „Włoskie doświadczenia spółdzielczości socjalnej – od sektora nonprofit po konsorcja”, Stowarzyszenie na Rzecz Spółdzielni Socjalnych) Zasady i wartości sektora spółdzielczego są silnie zakorzenione w regionie Emilia Romania. Federacje spółdzielców są podzielone na 1/Federazione Nazionale Lega Coop Sociali (są to
tzw. czerwone spółdzielnie socjalne, inspirowane ideami socjalistycznymi), oraz 2/Federsolidarietà (tzw. białe, wyznające wartości katolickie). Consorzio Oscar Romero znajduje się w trzonie „białych”.
W 2005 udział spółdzielni w obrotach przedsiębiorstw całego regionu sięgał poziomu 8,5%; spółdzielnie regionu E.R. wytwarzały 28,3% obrotów w całym sektorze spółdzielczym we Włoszech. W 2011 w regionie E.R. zarejestrowanych było 5300 przedsiębiorstw społecznych (więcej typu A niż B) – stanowiąc 6,7% tego typu przedsiębiorstw w całym kraju i generując ok. 230 tys. miejsc pracy. W ramach sektora spółdzielczego najbardziej rozwinięta jest branża rolna. Słynne emiliańskie przysłowie mówi: „Gdy spotyka się 9 mieszkańców Reggio, to
zakładają spółdzielnię”. Emilia Romania była jednym z pierwszych regionów, które wprowadziły ustawę o spółdzielczości socjalnej poprzez przyjęcie ustawy regionalnej (1994 rok). W zakresie wspólnego planowania i realizacji lokalnej polityki społecznej kluczową rolę odgrywały przede wszystkim spółdzielnie socjalnego typu A. Do najpopularniejszych branż, w których działają spółdzielnie należą: mechanika, introligatorstwo, prace zielone (zbiórka śmieci, zamiatanie dróg, koszenie trawy, ogrodnictwo, prowadzenie wysp ekologicznych – miejsc do selektywnej zbiórki odpadów), montaż, gastronomia, rzemiosło. Generalnie w regionie tym zauważyć można silne wsparcie samorządów dla spółdzielczości socjalnej.

W porównaniu do odnotowywanego w ostatnich latach szybkiego wzrostu liczby spółdzielni socjalnych w regionie, obecnie ten trend jest spowolniony przez kryzys ekonomiczny. Niemniej: „podobnie jak to miało miejsce po II wojnie światowej, kiedy lokalni politycy z regionu Emilia Romania w odbudowie gospodarki i w rekonstrukcji polityki społecznej postawili na spółdzielczość, tak również i dziś, w dobie kryzysu gospodarczego, to właśnie w
spółdzielczości socjalnej upatruje się sposobu na rozwiązanie dotychczasowych, jak i nowo pojawiających się potrzeb społecznych”.

fot. 8: Uczestnicy wizyty studyjnej na spotkaniu w C.O.R. – Projecto SRAR – system opieki
nad uchodźcami